Od 4.721 naselja u Srbiji, gotovo svako deseto nema dece. U čak 55 naselja nema nijedne žene, a 545 naseljenih mesta nema žensko stanovništvo u optimalnom reproduktivnom dobu – od 20 do 34 godine. Prosečna starost ženskog stanovništva u 718 naselja je preko 60 godina, čak 68 naselja nema nijednog stanovnika mlađeg od 50 godina, a u 2.894 naselja naše zemlje broj starijih od 60 godina dvostruko je veći od broja mlađih od 20 godina.
Malu šansu za opstanak do sredine 21. veka ima čak 3.193 naselja, koja imaju manje od 500 stanovnika, što znači da neveselu demografsku budućnost ima 68 odsto svih naseljenih mesta u Srbiji. Ovo su neki od najzanimljivijih, a ujedno i najzabrinjavajućih podataka izvedenih iz poslednjeg popisa stanovništva, koje ekskluzivno za „Politiku” otkriva dr Ivan Marinković, viši naučni saradnik Centra za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka.
Naš sagovornik koji već godinama proučava procese depopulacije u Srbiji, upozorava da najnoviji popis stanovništva pokazuje da je u 95 odsto naselja naše zemlje prisutna depopulacija, što znači da manji broj stanovnika u odnosu na 2011. godinu ima čak 4.429 naselja. Jedina veća naselja koja se nisu smanjila između dva popisa stanovništva jesu Novi Pazar, Novi Sad i Beograd. Novi Sad je jedini grad u Srbiji koji ima pozitivan prirodni priraštaj i pozitivan migracioni saldo – u poslednjih dvadeset godina broj stanovnika u administrativnom centru Vojvodine porastao je za 35 odsto, pa sada u njemu živi 67.000 ljudi više nego 2002.
„Novi Pazar beleži porast broja stanovnika ali isključivo zahvaljujući pozitivnom prirodnom priraštaju, jer se iz ovog grada stanovništvo više iseljava nego što se doseljava, pa popisni podaci govore da je broj stanovnika veći za 29 odsto u odnosu na 2002. godinu, dok Beograd ima negativan prirodni priraštaj, ali beleži porast broja stanovništva za svega četiri odsto pre svega zbog priliva stanovništva, odnosno unutrašnjih migracija iz cele Srbije. U prestonici sada postoje opštine u kojima se beleži depopulacija i opštine sa populacionom eksplozijom – tako je Stari grad, primera radi, izgubio petinu stanovnika u poslednjih 20 godina, a pad stanovnika beleži i Savski venac, Vračar i Novi Beograd. Za razliku od njih, Zvezdara, Voždovac i Zemun beleže porast broja stanovnika”, ističe Marinković.
Naš sagovornik dodaje da je značajno smanjen broj dece i mladih u odnosu na prethodni popis stanovništva, a naročito je zabrinjavajuće smanjenje mladih i mlađih sredovečnih (15–34 godine) – njih je danas gotovo 370.000 manje, dok je broj starijih od 65 godina veći za 160.000. Skoro trećina stanovnika naše zemlje sada je starija od 60 godina, dok je svega petina mlađa od 20 godina.
U prilog narušenosti tzv. starosne piramide govori i podatak da je broj žena starih 60 ili više godina čak za 73 odsto veći od ženske populacije stare do 20 godina. Posebno zabrinjava podatak da je broj žena u fertilnom periodu (15–49 godina) za poslednje dve decenije smanjen za 400.000, a broj žena u optimalnom fertilnom periodu od 20 do 34 godine, smanjen je za oko 200.000 i taj podatak najbolje objašnjava zašto imamo kontinuirani pad broja novorođenih. U Srbiji postoji toliko malo žena u fertilnom periodu da i značajno povećanje nivoa rađanja po ženi ne može da zaustavi depopulaciju. Ukoliko bi se postigla stopa fertiliteta preko dva deteta po ženi, bilo bi neophodno da se održi na tom nivou narednih 40 godina kako bi tek tada broj rođenih bio veći od godišnjeg broja umrlih. Iskustvo drugih država pokazuje da je takav scenario praktično nemoguć, prevodi Marinković jezik brojki i slova na jezik razumljiv prosečnom demografskom laiku.
I prosečna starost povećala se između dva popisa sa 42,2 na 43,8 godina, pa je prosečna starost muškaraca 42,4 godine, a žena – 45,2 godine, ali mora se imati na umu da žene u Srbiji žive čak devet do 10 godina kraće u odnosu na žene u najrazvijenijim zemljama Evrope i da je to razlog zašto prosečna starost nije i viša. Iako je depopulacija sveprisutna u celoj Srbiji, ona nije regionalno ujednačena, a najveće smanjenje broja stanovnika između dva popisa stanovništva imaju Severnobanatska, Borska i Zaječarska oblast, koje danas imaju petinu stanovnika manje, a najmanji pad beleže Južnobačka, Raška i Pčinjska oblast, u kojima danas živi pet procenata stanovnika manje. Najveće smanjenje broja stanovnika u poslednjem međupopisnom periodu imaju opštine u jugoistočnom delu Srbije, pre svih, Crna Trava i Gadžin Han, u kojima je stanovništvo za trećinu manje, a potom Medveđa, Babušnica i Bosilegrad, gde je broj stanovnika smanjen za četvrtinu. Najmanji pad broja stanovnika je u Čajetini, a potom u beogradskim i niškim opštinama, a razlog je pozitivan migracioni saldo – veći priliv u odnosu na „odliv” stanovništva.
