Na Vojnom memorijalu Gornje katoličko groblje Regenzburg u Bavarskoj, sredinom avgusta je održana komemoracija povodom 80 godina od prvog savezničkog bombardovanja ovog dela Nemačke u Drugom svetskom ratu, kada je stradalo 400 ljudi, mahom civila.
Ovom događaju prisustvovao je i generalni konzul Srbije u Minhenu Božidar Vučurović koji je venac na kome je zlatnim slovima ispisano: “Slavom ovenčanim precima” položio u Aleju u kojoj su sahranjeni i srpski ratnici.
– Reč je o 20 pripadnika nekadašnje Jugoslovenske kraljevske vojske. Svi su bili zarobljeni i transportovani u nekih od vojnih logora.
Memorijal u Regenzburgu zapravo je samo jedan od mnogih mesta u Nemačkoj gde se nalaze kosti srpskih ratnika iz Prvog i Drugog svetskog rata.
– Mnogi Srbi ovde, ali i u otadžbini, ne znaju dovoljno toga o tom aspektu naše istorije. Zna se, naravno, za Krf, za Zejtinlik, ostrvo Vido i plavu grobnicu… Mnogo manje je poznato da u više nemačkih gradova postoje srpska vojna groblja od kojih javnost zna samo za neka, poput onih u Ulmu, Osnabriku ili Kenigsbriku. Nažalost, za mnoge sudbine naših stradalnika i dalje se ne zna ništa – ističe za “Vesti” dr Dario Vidojković, istoričar iz Regensburgu i član uprave za bavarski okrug Saveza za zaštitu ratnih vojnih groblja – organizacije koja se brine o vojničkim grobljima – memorijalima na tlu Nemačke, a posebno u inostranstvu.
Rasuti grobovi
Prema podacima Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, grobovi srpskih ratnika rasuti su u 43 zemlje sveta i, prema trenutnoj evidenciji Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, van matične države postoji 679 srpskih ratnih memorijala.
Najčuvenija su srpsko vojno groblje Zejtinlik u Grčkoj, grobnica Srba u šumama Jidrihovice u Češkoj i memorijal Krvavi put u Norveškoj, a dr Dario Vidojković ističe da srpsko groblje u Regenzburbu spada u grupu onih memorijala o kojima Srbi znaju veoma malo.
– Ratno groblje u Regenzburgu je nastalo u septembru 1939. godine, odmah po otpočinjanju Drugog svetskog rata. Na njemu su u najvećem delu sahranjene žrtve prvog savezničkog bombardovanja koje se odigralo pre 80 godina, 17. avgusta 1943. godine. Glavna meta su bili pogoni Meseršmita u kome su pravljeni čuveni nemački lovci i drugi ratni avioni. Tada je poginulo preko 400 ljudi, a među njima mladi nemački šegrti, stari samo 15-16 godina, kao i više ratnih zarobljenika iz istočne Evrope.
Srbi koji su sahranjeni u ovom Memorijalu nisu direktne žrtve tog bombardovanja.
Dr Vidojković objašnjava da su oni bili zatočeni u vojnim logorima i otkriva njihovu tragičnu sudbinu.
– Oni su se nalazili u Štamlagerima ( vojnim logorima) u gradovima severno od Regenzburga, u Ambergu ili Vajdenu. Verovatno su u njima i oboleli, a onda otpremljeni u regenzburške lacarete – ambulante, u kojima su preminuli. Nažalost, nemam podatke o tome koliko Srba je tada ukupno bilo u Regenzburgu, koliko ih je preživelo i šta je sa njima bilo kasnije, po završetku rata. Kada je reč o ovih 20 koji su sahranjeni u Memorijalu zanimljiv podatak je da su njih 19 bili etnički Srbi, a dvadeseti je bio Husejin Ahmetović, musliman iz Bijeljine koji je takođe bio vojnik Vojske Kraljevine Jugoslavije i koji je tretiran kao i njegovi saborci.
Uvaženi srpski istoričar iz Nemačke otkriva da za većinu sahranjenih Srba u Regenzburgu postoji sačuvana dokumentacija.
Iz nje se saznaje da su bili rodom iz različitih krajeva Srbije i današnje Republike Srpske: od Aleksinca, Kruševca, Vranja, Ćovdina, Paraćina, Braničeva, Ribara, ali i iz Vranjka, Teslića, Gornjih Podgradaca, Komlenca.
Baza podataka
Dr Dario Vidojković kaže da svi koji su tokom Prvog ili Drugog svetskog rata izgubili svoje najmilije, a imaju pretpostavku da su bili u logorima po Nemačkoj imaju mogućnost da to provere. Na našem sajtu mogu da se besplatno registruju, a zatim u pretragu ukucaju podatke svojih najmilijih. U toj bazi su podaci za gotovo pet miliona stradalih.
Narodni savez
Nemački narodni savez za brigu o ratnim grobovima 1919. godine, osnovali su veterani, kao i porodice nestalih i ubijenih.
– U ovu organizaciju su se u međuvremenu uključile brojne javne ličnosti i svi brinemo i za očuvanje ratnih grobova, ali i za pronalazak smrtnih ostataka nestalih i za njihovu identifikaciju. Vojni memorijali se održavaju uglavnom donacijama, a jedan deo sredstva izdvaja i nemačko ministarstvo za spoljne poslove. Ta sredstva se uglavnom koriste za održavanje ratnih grobalja u inostranstvu, ali i pronalaženje posmrtnih ostataka nestalih u tim zemljama. I dan danas pronalazimo ostatke nestalih. Trenutno to činimo u Mejmaku u Francuskoj, ali smo aktivni i u Rusiji, i mnogim drugim zemljama – ističe dr Vidojković i kaže da je ova organizacija specifična i po radu sa mladima. Ove godine obeležavaju 70 godina rada sa omladinom i na to su veoma ponosni.
-Želimo da kroz naš rad ispričamo šta znači rat, ali i da naše humanitarne aktivnosti doprinesu pomirenju i prijateljstvu među narodima – ističe dr Vidojković, član Uprave regionalnog ogranka Nemačkog narodnog saveza za brigu o ratnim grobovima.
Zejtinlik
Dr Dario Vidojković ističe da je za Srbe najznačajnije vojničko groblje na Zejtinliku, ali da je srpska istorija puno sličnih primera.
– Ako se vratimo još unazad u istoriju, onda bi mogli uzeti Ćele-kulu u Nišu iz vremena ustanka protiv Turaka kao jedno od prvih srpskih ratnih grobalja u modernoj istoriji. Nastali su ratna groblja sa srpskim vojnicima i potom, za vreme balkanskih ratova, kao u Bitolju, sa velikim brojem postradalih srpskih vojnika tokom bitke na Kajmakčalanu, pa i za vreme Drugog svetskog rata – navodi ovaj istoričar.
Spomenici u Kenigsbriku i Ulmeu
Dr Dario Vidojković ističe da se jedno od najvećih srpskih memorijala u Nemačkoj, nalazi u Kenigsbriku.
– Tamo je sahranjeno oko 500 žrtava, među kojima i 176 Srba. Nemački narodni savez za brigu o ratnim grobovima je tokom leta 2020. godine sanirao spomenik sa srpskim vojnikom, delo francuskog vajara Edmonda Delfoa. Taj spomenik je prvi put svečano otkriven 1918. Tako da je drugi put svečano otkriven prvog septembra 2021. godine, na svetski dan mira, nakon restauracije, na koju je bila pozvana i predstavnica ambasade Srbije Milica Topalović. Dakle, uz pomoć našeg saveza i drugih angažovanih Nemaca, gradonačelnice, i raznih pojedinaca je posle 103 godina taj umetnički divni spomenik ponovo restauriran, što bi naveo kao primer jedne lepe priče, koja može poslužiti kao primer kako bi na tom polju Srbija i Nemačka mogle ubuduće da sarađuju. Na prostoru nekadašnjeg vojnog logora u Ulmeu, u pokrajini Baden-Virtemberg nalazi se srpski spomenik visok tri, a dugačak četiri metara, rad vajara Karla Verlea. Spomenik simbolizuje srpskog vojnika koji leži na kamenu u uniformi sa šajkačom, a pod “usnulim” kamenim vojnikom leže kosti 142 ratnika. Na spomeniku su uklesane sledeće reči ispisane ćirilicom na srpskom jeziku i latinicom na nemačkom jeziku: “Uspomenu ovu podigoše im drugovi, braća po krvi i veri, srpski ratni zarobljenici logora Ulm.”
Srpsko-nemačke rane
Dario Vidojković kaže da priča o srpskim i nemačkim ratnim žrtvama još nije ispričana.
– Pomen u Regenzburgu je dobar primer kako se može delovati u budućnosti, uz uzajamno poštovanje i razumevanje jer tragična dešavanja u Ukrajini jasno pokazuju da oružani sukobi ne vode ničem dobrom. Narodni savez za brigu o ratnim grobovima se već sedamdeset godina angažuje na pomirenju bivših ratnih protivnika, na čemu su na primer posle 1990. radili i na području bivšeg SSSR-a. Taj posao još predstoji kada je reč o srpsko-nemačkim odnosima. S obzirom na burnu istoriju odnosa Srba i Nemaca trebaće još dosta napora i truda da se taj posao završi, kako u Nemačkoj, tako i u Srbiji – naglašava dr Vidojković.
