Selo Bratotin nalazi se u Podrimi, oko 20 kilometara severozapadno od Orahovca. Istorijske činjenice i pisani tragovi o njemu postoje jedino u onomastičkom istraživanju filologa Milete Bukumirića i prevashodno se oslanjaju na etnoistorijske činjenice i predanja.
Zato je msr Zorana Ćupić sa Instituta za srpsku kulturu Priština – Leposavić istražila nešto više o njemu, pre svega govor stanovnika.
Njen informator iz porodice Matić već je bio u 90. godinama i razgovarala je sa njim u povučenoj atmosferi bez fotografisanja u Kragujevcu.
“Rođen je 1938. godine i do 1999. živeo je u Bratotinu. Raseljen je u Kragujevac sa bratom i porodicom i bio je među poslednjim proteranim srpskim stanovništvom sa tog podneblja. Kako sam navodi, ima četiri razreda osnovne škole i bio je skoro ceo životni vek čobanin. U trenutku razgovora, živi sa suprugom u kući koju dele sa tri sina. Bez želje da se dalje socijalizuje, pateći za minulim vremenima, živi u određenoj vrsti samoizolacije”, kaže Ćupićeva u svom radu „Fonološki sistem govora metohijskog sela Bratotin”.
O, brate moj
Ragovarati sa informatorom znači pričati o detaljima iz njegovog života, a zatim se na osnovu audio-zapisa tog razgovora istražuje dalje. Jedna od priča koju je Matić ispričao Zorani jeste o verovanju kako je nastalo ime sela.
“Tvrdio je da su po predanju došla tri brata, dva neoženjena i jedan oženjen. Oženjeni brat se poturčio i njegovo prezime je Kidaj, što simbolički označava iskidanu porodičnu vezu, iskidanu slamku, nisu više braća. Brat poturica se preselio u Crmjane, gde njegovi potomci žive. Dvojica braće koja su ostala, nastavila su da žive u Bratotinu okružena albanskim stanovništvom. Veruje se da je zbog međusobnog dozivanja: “Đe si brateee”, “O, brate moj”, selo dobilo ime”, navodi Ćupićeva.
Druga stvar koju o kojoj je bilo reči jeste da su za vreme turske vladavine preci Matića živeli po tuđem zakonu i dok Josip Broz Tito nije došao na vlast, u selu je postojala samo jedna kuća Srba. Međutim, za vreme Titove vladavine, u selu je broj srpskih kuća porastao na osam.
(Foto Lična arhiva)
Osobenosti govora i spoljni uticaji
Zoranin rad objavljen je u tematskom zborniku „Kosovo i Metohija kroz činjenice, tumačenja i simbole” u prvoj knjizi „Jezik i književnost” (Institut za srpsku kulturu Priština – Leposavić, 2023). Osnovu čini terensko istraživanje, audio-snimak i dijalektološka analiza iz 2015. godine, a predmet sadašnjeg istraživanja čini istoimeni tonski zapis u trajanju od 73 minuta. Na temeljima postojeće literature, cilj rada bio je da se osvetli mesto govora sela Bratotin u prizrensko-južnomoravskom govornom tipu. Dodatni podsticaj za objavljivanje predstavljalo je zanimanje za ulogu jezika u identitetskim pitanjima, naročito kada je reč o području KiM i sagledavanju položaja srpskog jezika.
“Za analizu govora Bratotina sam se odlučila prevashodno zbog mogućnosti da razgovaram sa starosedeocem tog metohijskog sela, verujući da ću dobiti i autentični iskaz, koji će verno odslikati osobenost fonološkog sistema u govoru”, rekla je Zorana.
Nije uvek lako doći do dobrog informatora radog da učestvuje u istraživanju. U tome joj je pomogla majka, kao i dalji rođaci.
“Razgovor je bio specifičan jer je moj sagovornik bio neškolovana osoba, tako da je njegov govor obeležen isključivo dijalekatskim osobinama prizrensko-timočkog govornog tipa i uticajem albanskog jezika”, objašnjava nam Ćupićeva.
Istakla je da, budući da on nije znao svrhu razgovora, izlaganje je bilo obeleženo isprekidanim rečenicama, zastajkivanjima, brzinom u govoru, pa je transkripcija snimljenog materijala bila posebno izazovna.
“Zanimali su me etnički, istorijski, migracioni i socijalni uticaji na ovo jezičko podneblje. Posebno me je zainteresovala sudbina jata, akcenat, čuvanje poluglasnika i umekšanost suglasnika dž, č, ž i š u govoru i komparativna analiza u odnosu na teorijske postavke u literaturi o prizrensko-južnomoravskoj govornoj zoni kojoj bratotinski govor i pripada”, navodi naša sagovornica.
Priznaje da ju je iznenadilo saznanje da je sa pripadnicima porodice Matić razgovarao i sam Mileta Bukumirić 1984. u sklopu istraživanja za monografiju “Iz onomastike južne Metohije”. Stoga joj je bilo inspirativno da posmatra osobenost govora metohijskog sela u rasponu od 30 godina, u odnosu na Bukumirićevo istraživanje.
“Govor sela Bratotin odlikuje fonološkim karakteristikama tipičnim za prizrensko-južnomoravski govorni podtip, dok se pojedine izuzetnosti karakterišu kroz dominantan uticaj albanskog jezika, prinudne migracije i efekte sredstava informisanja”, zaključuje Zorana.
Prvo pominjanje
Prema predanju, selo Bratotin prvi put se pominje u Dušanovoj povelji 1331. godine, zatim u turskim popisima 1485, ali i u Devičkom katastihu 1766. i 1768, gde se pominju Srbi darodavci iz orahovačkog sela Bratotina.
Onomastičkom analizom, zaključuje se da je ime Bratotin (kraj, posed, izvor, lug i slično) nastalo od osnovnog imena (Bratota-) plus dodat posesivni sufiks -in, kao što su nastala imena: Dragota, Života, Vukota, što sugeriše da je u pitanju dvočlani ojkonim (ime naseljenog mesta). Kasnije dolazi do poimeničavanja prideva i prvi deo imena postaje puno ime u imeničkoj paradigmi.
