Toplotna ostrva u Beogradu se neretko nalaze u novosagrađenim i skupo plaćenim kvadratima za stanovanje, poput naselja Beograda na vodi, Bloka 65, a sudeći prema planu projekta više će se zagrevati i na više 30 hektara prostora nekadašnjeg fabrike IMT na Novom Beogradu.
U Beogradu sve više postoji kontrast između luksuznog stanovanja i poslovanja i krajnje siromašnih slobodnih zelenih površina, što značajno doprinosi uvećanju efekata zagrevanja, akumulacije toplote i uvećanju poplava.
Ovih dana, sa do sada nezabeleženim toplotnim talasom taj kontrast još više dolazi do izražaja. Sa temperaturama vazduha oko 40 stepeni, vrelina betona i asfalta dostiže 60 stepeni, dok se noću temperature vazduha zadržavaju i na preko 30 stepeni Celzijusa. Vrelina je njaveća na većem delu Novog Beograda i centra grada.
„Ukoliko bi svi blokovi na Novom Beogradu bili izgrađeni na ovakav način poput Bloka 65, on bi postao nepodnošljivo mesto za život po pitanju klime, zagađenja i zdravlja“, rekao je nedavno za N1 dr Ivan Simić docent Arhitektonskog fakulteta u Beogradu čija je uža naučna oblast urbanizam i prostorno planiranje.
Posmatrajući kartu broja tropskih noći, termin koji se koristi u mnogim evropskim zemljama da opiše noći kada temperatura vazduha ne padne ispod 20 stepeni, može se reći da je celokupan širi centar Beograda uključujući veliki deo Novog Beograda znatno pogođen efektom toplotnog ostrva.
Sudeći prema aktuelnoj situaciji, tropske noći imamo već čitavog leta, a prošle godine zabeležene su tropske noći u oktobru i to ne samo u Beogradu već i u Novom Sadu, Kikindi, Loznici, Valjevu, Zrenjaninu, Novom Sadu.
Postoje varijacije u prosečnoj temperaturi između određenih centralnih delova grada, ali svi oni se kreću u rasponu od 40 do 50 tropskih noći. Izuzetak predstavljaju velike parkovske i šumske površine i delovi naselja u njihovoj neposrednoj blizini, kao i tokovi reka.
Novi Beograd – sinergija nepovoljnih uslova
Veći deo Novog Beograda ima najviše vrednosti na temperaturnoj skali. Kao što se može videti na mapi, posebno se izdvaja šira centralna zona (područje između Bulevara Nikole Tesle i Bulevara Milutina Milankovića) sa 50 tropskih noći godišnje. U njoj dominiraju blokovi visokog intenziteta izgrađenosti, mreža velikih saobraćajnica i različite namene zemljišta. Ovo rezultira velikim procentom neporoznih površina i visokim antropogenim toplotnim bilansom.
Urbomorfološke karakteristike u kombinaciji sa faktorima reljefa (nizija sa manjom nadmorskom visinom) i atmosfere (veći vazdušni pritisak) rezultira sinergijom nepovoljnih faktora.
Pored centralne zone, na Novom Beogradu su jednako nepovoljni uslovi na područjima sadašnjih i nekadašnjih industrijskih područja (tkz. „braunfild” lokacije) – nekadašnji industrijski kompleks IMT-a i brodogradilište na Savi.
Ono što zabrinjava je tendencija „investitorskog urbanizma“ na Novom Beogradu koja dovodi do nestanka zelenila u novoizgrađenim blokovima što samo doprinosi efektu toplotnog ostrva.
Takav primer je Blok 65. U ovom modernom, prestižnom i skupom novobeogradskom bloku postoji tek osam odsto zelenila, što pokazuje da je u doba klimatskih promena zanemareno prilagođavanje novim uslovima. Među tih osam odsto zelenila deo spada u biološki vredno zemljište, odnosno neam direktnog kontakta sa tlom ili ono jako plitko.
Trend koji se pojačavaju negativne efekete klimatskih promena će se, kako stvari stoje, nastaviti u nekadašnjem prostor fabrike IMT na Novom Beogradu odnosno buduće naselje „Zelena linija“. Tu je površini od 30 hektara, čiji je prostor predviđen za gradnju četiri kule, 5.000 stanova za 13.500 stanovnika a samo 3,26% planski kategorisanih zelenih površina je predviđeno ovim nacrtom Plana detaljne regulacije (PDR).
Koliko zagreva Beograd na vodi
Možda iznenađuje da je područje Savskog amfiteatra ima veći broj tropskih noći (čak 50) i od dela najužeg centra grada oko Knez Mihajlove ulice (oko 40 tropskih noći). Kombinacija faktora reljefa i izgrađenosti daju objašnjenje – široko ravničarsko desno priobalje Save sa nadmorskom visinom od 70 do 72 metra je omeđeno Kalemegdanom, terazijskom grebenom i senjačkom padinom je sklono zadržavanju toplijih vazdušnih masa. Urbana struktura „Beograda na vodi” se odlikuje kombinacijom objekata različitih visina koji su gusto (ali i gotovo nasumično) raspoređeni između saobraćajne matrice što dovodi do povećanja parametra hrapavosti podloge. Posledica ovoga je slabljenje opstrujavanja vetra i veće zadržavanje toplote i zagađenja.
„Osnova ekološke devastacije na području „Beograda na vodi“ leži u činjenici da je priobalje svedeno na veoma uzak pojas za biciklističke i pešačke staze za mestimičnim proširenjima za dečija igrališta. Osim sporadičnih nizova za drvorede, sve površine su apsolutno pokrivene nepropusnim materijalima. Ne postoje značajnije površine predviđene za ekološki vredno zelenilo“, izjavio je nedavno za nedeljnik „Vreme“ arhitekta Ivan Simić.
On je istakao da javno šetalište uz reku deluje samo kao tesni tranzitni pojas opkoljen pseudo javnim prostorima koji prevashodno služe kao mamac za komercijalnu potrošnju u okolnim restoranima, kafićima i tržnim centrima.
„Objekti mamutskih razmera poput šoping centra „Galerija“, kula „Beograd“ su pozicionirani toliko blizu obale da su joj oduzeli njen najvredniji ekološki, prostorni i društveni potencijal. Trenutno jedina parkovska površina je zanemarljiva u odnosu na veličinu Beograda na vodi i ostaje izolovana tj. “okovana” asfaltom i betonom od saobraćajnica i stambeno-poslovnih blokova“, upozorava Simić.
Gusto pored Dunava i linijski park
Područje omeđeno ulicama Dušanova, Džordža Vašingtona i Bulevar Despota Stefana do Pančevačkog mosta čine najtopliju zonu užeg centra grada. Za ovu situaciju je odgovorna kombinacija više faktora – prisustvo nekadašnje železničke mreže koja degradira zemljište, zatim dosta industrijskih i lučkih postrojenja uz marinu Dorćol i Luku Beograd. Pored toga, to je gusto izgrađeno područje sa jakim gradskim saobraćajnicama.
Realizacija linijskog parka koji bi se protezao celom dužinom ovog područja mogao bi da znatno popravi situaciju jer bi uveo značajne zelene površine na prostoru nekadašnjeg degradiranog zemljišta. Međutim, izgradnja linijskog parka stoji, a u planu je izgradnja velikog broja kvadrata na prostoru Marine Dorćol. Celo naselje sastojaće se od 15 objekata okruženih sa čak 36.000 kvadrata zelenila, a u prvoj fazi planira se izgradnja šest zgrada sa ukupno 200 stanova. Planirane su i zelene površine, ali ostaje da se vidi da li će se to desiti kao priemra radi na Novom Beogradu.
Osim navedenih, područja sa najvećim brojem tropskih noći su su još pojas duž autoputa kod Autokomande, a zatim slede sa značajnim brojem tropskih noći su Zemun, Vračar, Voždovac i Ledine.
Ukoliko se nastavi sa dosadašnjom građevinskom praksom, potencijal za nova „žarišta“ su prostori na kojima je planirano da se širi „Beograd na vodi“. U pitanju je 300 hekatara na teritorijama opština Savski Venac, Novi Beograd, Stari Grad i Čukarica.
Prema podacima Evropske agencije za životnu sredinu (European Environmental Agency, EEA), Beograd se nalazi na 28. mestu od 37 analiziranih glavnih gradova u Evropi po udelu zelenih površina. Gradovi slične veličine uglavnom se kotiraju od 10. do 20. mesta: Stokholm na 11, Varšava na 12, Sofija na 14. mestu, a Prag na 20.
Ova slika bi trebalo drastično da se promeni. Naime, usvojeni Plan generalne regulacije Sistema zelenih površina predviđa povećanje udela ukupnih zelenih površina u Beogradu sa 12 % na preko 22 %, odnosno za preko 8.000 hektara, a javnih zelenih površina sa 2,83 % na preko 6 %.
Primenom mera smanjla bi se vrućina i prateći negativni efekti zagrevanja, međutim, iako je usvojen još 2019. godine sve je i dalje na nivou plana, dok je zelenih provšina sve manje.
